Empya y'enviiri
Enviiri zikulu nnyo mu bulamu bw'abantu era zisobola okukola enjawulo nnene ku ngeri gye tulabikamu n'engeri gye tuwuliramu. Mu buwangwa bw'Abaganda, enviiri zibadde za mugaso nnyo okumala ebbanga ddene, nga zikozesebwa okulaga embeera y'omuntu mu bulamu, obufumbo, n'ebifo eby'enjawulo mu kitundu. Mu kiseera kino, waliwo enkula nnyingi ez'enjawulo ez'enviiri ezikozesebwa abantu ab'enjawulo okweragako n'okulaga obukugu bwabwe. Ka tutunuulire emitendera egy'enjawulo egy'enviiri n'engeri gye zisobola okutukwatako.
Enviiri zitonderwa zitya?
Enviiri zitondebwa mu kisibo ky’olususu oluli ku mutwe. Buli luviiri luba na mukubo gwokka oguluyisa okuva mu kisibo okutuuka waggulu w’olususu. Enviiri zisinga kubeera nnyingi ku mutwe, naye era zisangibwa ne ku bitundu ebirala eby’omubiri. Enviiri zikolebwa mu ppolotiini eyitibwa keratin, era zikula okumala emyezi nga mukaaga okutuuka ku mwaka gumu nga tezinnakutuka ne zivaawo. Omutindo gw’enviiri gusobola okukyusibwa embeera ez’enjawulo ng’obulwadde, ebizibu by’omusaayi, n’endiisa.
Enkula z’enviiri ez’enjawulo ziraga ki?
Enkula z’enviiri zisobola okutulaga ebintu bingi ku muntu. Mu buwangwa bw’Abaganda, enviiri empanvu zisobola okulaga nti omuntu takafumbirwa oba nti mukyala wa kabaka. Enviiri ennyimpi zisobola okulaga nti omuntu mufumbo oba nti akolera mu bitongole ebya gavumenti. Mu kiseera kino, abantu basobola okulonda enkula y’enviiri eyanjula engeri gye baagala okulabikamu eri abalala. Ebimu ku by’okulabirako bye bino:
-
Enviiri ennyimpi: Zisobola okulaga obuvumu n’obukugu
-
Enviiri empanvu: Zisobola okulaga obukazi n’obwesigwa
-
Enviiri ezisigaziddwa: Zisobola okulaga okwagala okufuna ekintu ekyenjawulo
-
Enviiri ezifunze: Zisobola okulaga obuwangwa n’obuwangwa bw’omuntu
Nkola ki ezisobola okukozesebwa okutunza enviiri?
Waliwo enkola nnyingi ez’enjawulo ezikozesebwa okutunza enviiri. Ezimu ku nkola ezisinga okukozesebwa mu Buganda ze zino:
-
Okusiba: Enviiri zisibibwa mu bikoloboze eby’enjawulo
-
Okufunga: Enviiri zifungibwa mu buweke obutono
-
Okuwamba: Enviiri ziwambibwa ne zifuuka empanvu
-
Okusiiga: Enviiri zisiigibwa langi ez’enjawulo
-
Okukutula: Enviiri zikutulwa ne zifuuka ennyimpi
Buli nkola erina engeri gye yeetaagisa okulabirirwamu era esobola okukola enjawulo ku ngeri enviiri gye zilabikamu n’engeri gye ziwulirwamu.
Enviiri zilabirirwa zitya?
Okulabirira enviiri kikulu nnyo okusobola okuzikuuma nga nnungi era nga nnyonjo. Wano waliwo ebimu ku bintu by’osobola okukola okulabirira enviiri zo:
-
Ozinaabye buli wiiki n’amafuta agasaanira
-
Ozisiigeko buli lunaku amafuta agabikuuma
-
Ozisanseyo buli lunaku n’ekisansulo ekisaanira
-
Ozikuume nga nkalu buli kiseera
-
Oziwese buli mwezi okusobola okuggyawo ebitundu ebifu
Okulabirira enviiri zo kisobola okukuyamba okuzikuuma nga nnungi era nga nnyonjo okumala ebbanga ddene.
Enkula ki ez’enviiri ezisinga okukozesebwa mu Buganda?
Mu Buganda, waliwo enkula nnyingi ez’enviiri ezikozesebwa abantu ab’enjawulo. Ezimu ku nkula ezisinga okukozesebwa ze zino:
-
Ebikoloboze: Enviiri zisibibwa mu bikoloboze ebinene oba ebitono
-
Ebiweke: Enviiri zifungibwa mu buweke obutono
-
Ekikonde: Enviiri zisibibwa waggulu ku mutwe ne zifuuka ng’ekikonde
-
Ebyambula: Enviiri ziwambibwa ne zifuuka empanvu
-
Ebikutule: Enviiri zikutulwa ne zifuuka ennyimpi
Buli nkula erina engeri gye yeetaagisa okukolebwamu n’okulabirirwamu, era esobola okukola enjawulo ku ngeri omuntu gy’alabikamu.
Enviiri zisobola zitya okukola enjawulo ku ngeri omuntu gy’alabikamu?
Enviiri zisobola okukola enjawulo nnene ku ngeri omuntu gy’alabikamu era n’engeri abalala gye bamulabamu. Wano waliwo ebimu ku by’okulabirako:
-
Enviiri ennyimpi zisobola okulaga obuvumu n’obukugu
-
Enviiri empanvu zisobola okulaga obukazi n’obwesigwa
-
Enviiri ezisigaziddwa zisobola okulaga okwagala okufuna ekintu ekyenjawulo
-
Enviiri ezifunze zisobola okulaga obuwangwa n’obuwangwa bw’omuntu
Enkula y’enviiri esobola era okukola enjawulo ku ngeri omuntu gy’awuliramu yennyini. Okukyusa enkula y’enviiri kisobola okuwa omuntu okuwulira okw’enjawulo n’obwesige.
Okuwumbako, enviiri zikulu nnyo mu bulamu bw’abantu era zisobola okukola enjawulo nnene ku ngeri gye tulabikamu n’engeri gye tuwuliramu. Mu Buganda, waliwo enkula nnyingi ez’enjawulo ez’enviiri ezikozesebwa abantu ab’enjawulo okweragako n’okulaga obukugu bwabwe. Okulabirira enviiri kikulu nnyo okusobola okuzikuuma nga nnungi era nga nnyonjo. Buli muntu alina okusalawo enkula y’enviiri esaanira obulamu bwe n’engeri gy’ayagala okulabikamu eri abalala.